Xukuumaddii Mililik ee Itoobiya ka tilinaysay xilligii Daraawiishtu gaylanka ku jirtay ayaa col kusoo bixisay Abraahiin si colkaasi canshuur uga soo uruuriyo degaanka nimankaasi ku dhaqnaayeen, qofkii canshuurta bixin waayana uu u ciqaabo. Xogtii colkaa kusoo aaddan ayuu Abraahiin helay kolkaa ayey tabaabusho iyo talo galeen.
Waxay waxgaradkii tolkaasi isla soo qaadeen in aanay gaal iyo Islaam midna nabad fiicani dhex oolin. Rayad oo Ingiriis iyo wixii raacsanaa ah, Dhabayaco oo Talyaani iyo kuwii raacsanaa ah, Huwan oo Amxaaro iyo wixii la halmaala ah; dhinac walba colaad xiiraxiira ah ayaa kaga gudban. Daraawiish oo qudheedu xoog fiican lahayd col iyo nabad midna ma aysan ahayn. Nin odayaasha la qaddariyo kamid ah oo la odhan jiray Tuurtuur ayaa Saaxil iyo Ingiriis aaday oo heshiis lasoo galay si uu uga helo cudud uu Xabashida kaga hortago.
Nimankaa iyo jawiga colaadeed ee lasoo darsay iyo Tuurtuur socdaalkii uu ku gaadhay Saaxil warkiisii ayuu Sayid Maxamed maqlay. Siyaasi xiribo dheer ayuu ahaaye, go’aanbuu wuxuu ku gaadhay inuu arintaa ka faa’iidayso, Abraahiinna xagga xarunta usoo dumo oo uu Daraawiihseeyo, Ingiriisna uga hormaro.
Haddaba si uu kaartadaa siyaasadeed u fuliyo, Sayidku wuuxuu soo diray wafti baaladhan oo uu hoggaaminayo Xasan-gaaruf Qaloonbi Cabdi oo isla Abraahiinkaa ahaa. Xasan-gaaruf wuxuu ka mid ahaa Golaha Qusuusiga, wuxuuna ahaa nin-karmeed hasha lagu maalo. Waxaa kale oo wafdiga ka mid ahaa Abshir Dhoore, ammaanduulihii koowaad ee Daraawiishta. Wuxuu Sayidku wafdiga ka dalbay inay Doollo iyo Haro Xagarreey gaadhaan lana soo xaajoodaan odayaasha Abraahiin, gaashaanbuursi siyaasadeed iyo mid ciidanna ay ka dalbaan.
Gabay cajiib ah oo dood nin weyn, garnaqsi, hogotus iyo canaanba isugu jira ayuu Sayidku soo faray oo uu Xasan-gaaruf usoo dhiibay. Wuxuu yidhi Sayidku:
Xasanow hubqaaddaye haddaad, naga hagaageyso
Hiyigaad ka sarejoogsatey, hibatay laabtiiye
Haddaad hiirta waaberi sengaha, halabsatoo fuusho
Habaas idinku duula iyo boodh, hiriba mooyaane
Hilinkaad ku dhici waa midaan, laga habaabayne
Waa tuu haloosiga ahaa, tan iyo Hiiraane
Hayeeshee wax Hawd lagu yaqaan, hawkar iyo oone
Hadda aynu joognaana waa, hoga kaliileede
Allihiii harada noo buuxin jiray, kuma harraadsiiyo
Hinni awdan xagar huuraloo, hirif ka soo duulo
Hanfigiyo kulaylkoo sidii, halac ku leefaaya
Hagoog laydh ah hadhac kaa astura, lagugu hoosaasye
Hurgun gocondho hiil qodax lehiyo, hiije iyo qaare
Huurmood gubada dogob huuroloo, hadowgu naafeeyey
Hirrigaad mareysiyo jirduhu, kuma halaakeeyo
Wiyil hadafa aar soo handadi, hiijoqabe reemi
Hardi madax hankoobsiga ciddida, mici haliilaysa
Hurduf geri haraatida lugeed, qalanje heeraaya
Hunnufaa dhurwaa iyo dugaag, so’ u halaaqaaya
Shabeel horor ah haariban dawaco, haramcad guuxaaya
Dhidir halable halowyaalo weer, haalufada yey ah
Bahal hoose halaq baas intii, had iyo waabaay leh
Haaweyda meertiyo colkiyo, haayirkiyo tuugga
Galow hiririfleeyiyo jugley, wadane hawhaw leh
Weliyada hanuunaan beryiyo, hodanka Yaasiine
Habheebaha jidaashiyo daal, hanaqyadii dawga
Habeen iyo dharaar Eebbahay, hadimmo kaa baaji
Hor iyo gees hareer iyo gadaal, halal nabaadiino
Hoygaagu heeraar Watiin, hoyosho Li’iilaaf dheh
Hayaakiil ducaan kuu akhriyee, hibada aamiinso
Afartaasi waa heega roob, hababacdeesiiye
Sidii hogol daruur hiifabaan, hibitiqaayaaye
Harawaatigii igama iman, hoorista ahaaye
Waxaan sana hamuuraba adaan, kuu hawalayaaye
Haddaan kugu hanqadho mowjadaad, ku hafan doontaaye
Hillaacaa indhaha kaala tegi, halalacdiisiiye
Hungurigiyo hoygaa qalbigu, kaa hadfahayaane
Hawadaa waxay kula ahaan, hirar madow weyne
Hinfidhka iga soo bixi naftaad, kala harbeysaaye
Heli meysid gabaygaan hayiyo, hooyo-waalaha e
Xuseen baan haguug ugu dhintiyo, haq iyo looyaane[1]
Isaguba higgaadaan u qoray, heli aqoon waaye
Hal yar iiga gee reer tolkaa, hagidii aad gaadho
Hebelkii walbeetaba u sheeg, hagari waa ceebe
Haweenka iyo carruurtiyo nin weyn, harawada u naadi
Abraahiinku haybtaannu nahay, wuusan hadihayne
Waa wada qaraabiyo hilbiyo, habar-wadaaggeeye
Jinnaa igu hudbeeyee malaha, ima halleeyeene
Hannaankiyo wanaagaan u galay, haa ku odhan waaye
Hafriin been ah ceeb igu habdaran, iguma hoorsheene
Goortay habluhu boodayaa, iguma heeseene[2]
Hiddaayada ma diideen intay, Nebiga hiifaane
Uma hiilliyeen gaaladaan, heerga ahayne
Haawiyadda naareed jannada, kagama hoobteene
Iima soo humeen guutadii, haayirka ahayde
Goortaan hambooriyey kufriga, iguma hiileene
Hardi iguma toogteen intuu, hiisha ii galo e
Habaryoonis iyo Ciidagale, lama hableeyeene
Hiraab naago kama guursadeen, Habar-magaadleye
Intay hii yiraahdaan af baas, kuma hadaaqeene
Herar[3] kuma fureen reer intay, Haro[4] ka guuraane
Ninkii halala beesaa tabcaday, ma hungureeyeene
Ma hadaadumeen wiilashii, heel ka buuxsamaye
Halqigii arlaa’iga fadhiyey, ma hargawaaxeene
Hayaag iyo Hulqiyo Khaalidyadu, ma hungureeyeene
Sidii halal ugaadhoo fakaday, lama horeeyeene
Haaruun ma laayeen raggii, ugu han weynaaye
Waatuu waraabuhu harqaday, hanaddadoodiiye
Horintii lahayd Faaqidbay, haniyo gooyeene[5]
Hindise aan jirin waa wixii, hoday Makaahiile
Hog wuxuu ku dhacay kolkuu, huray Daraawiishe
Haddii aanay haad faranji gelin, lama halaajeene
Hoor wuxuu i soo dhaafay markaan, helay warkoodiiye
Hilaaboodayey ma aan jeclayn, hadalka qaarkiise
Waxaan la hamiyaayee raggay, haddur ka yeeleene
Hanti baanu diinka u lahayn, tan iyo Haabiile
Hoodada karaamada Allaan, igu hungeyneyne
Goortaan habaaraa Illaah, heeray boqontiiye
Culimada habowga ah sidii, haatuf uga jeesta
Sharcigay hasaayaane yey, idin habowsiine
Shaydaanka soo wada humbucan, nadi ku haylhayla
Haadaan waxaa idinku guray, had iyo Tuurtuure[6]
Hagag iyo qalleyf miidhan waa, lagu habuudaaye
Hawd iyo inkaar waa waxaad, hore u eeddeene
Ka hakada habkiinii shalaad, ka hawo raacdeene
Hubsadaay tashiga kheyrka waad, ka hanfariitaane
Halmaan iyo ninkii hadur yaqaan, honono’iis diida
Cadaawuhu hilaabowga wuu, kugu hodaayaaye
Hidyuu uga danleeyahay markuu, kuu halaahaliye
Hoygiina yuu iman iblays, idin huduudaaya[7]
Hanadyahow Ogaadeenku wuu, ku hawiraayaaye
Isagoo hog kuu qodahayuu, kuu hawaaltamiye
Inay haybad kula doonayaan, kuma hamsaantaane
Anigaa idiin huba waxaad, ku himbilyootaane
Kuman heegma kuman haawiyoo, hadi ku dooyeeya
Kumanyaal hanqaaraha kabtiga, samada heehaaba
Kun haloosi kuman hayrafoo, dabada hoogaansha
Kun halqooqa wada taagayoo, haadda la ciyaara
Heensaan idiin saarayaa, xamaro heeg dheere
Horweynaan kusoo shubi xeryaha, haawadee madhane
Caanaha haleelada dhashaad, habacsan doontaane
Haamaha karuurkaa sidii, heeshiguu dhiciye
Nin raggaa hammiyee caalle, waa hogashadiisiiye
Hiirtaanyo meeshii leh waa, laga huleelaaye
Waa lagu hirtaa meel haddii, halabe kuu yaalle
Hub iyo maal hanti iyo xoolo, hoo aan dami haynin
Waxaad iga haweysaanba waad, iga helaysaane
Soo haldhowdaay deeq Allaad, ka hirqan doontaane
[1] Wuxuu ujeedaa Xuseen Maxamuud Faarax, Xuseen-dhiqle, oo Golaha Qusuusiga ka mid ahaa, Xoghayaha Warfaafinta ee Daraawiishtana ahaa
[2] Meerisyadaa kore waxay u noqonayaa hees uu mariyey nin la odhan jiray Xasan-dhudi Maxamuud-bidhiidh Axmed Cali oo dhalinyaro ahaa oo uu aabihii ku jiray ragga Daraawiish diidan. Ninkaasi isagoo Sayidka wax ka sheegaya ayuu ku heesay:
Ma shanbaan u weynahay
Oo geelanagaa shan xero gala
Aabahay baa shirkii tagay
Hooyaday baa shabaabo ah
Ma kheylibaan shulaha dhigay
Oo sacabbaan shable u tumay
Ninkii shaashka weynaa
Ee sheekh weeye nala yidhi
Sheegatada indhaha rogan
Hees dheer noocaa ahayd oo aanu intaa uun ka helnay weeye halka meerisyada Sayidku u noqonayaan
[3] Herar: waa caasimadii hore ee Soomaaliya, waxayna wali gacanta ugu jirtaa Itoobiya
[4] Haro: wuxuu ujeedaa Haro Xagarreey oo ah todoba kala ah: Daratoole, Dannood, Ilig, Masaare, Siraw, Caado iyo Dhagaxyo-caddo
[7] Iblays idin haduudaaya: wuxuu ujeedaa Tuurtuurkii Ingiriis lasoo heshiiyey